Spółdzielnie energetyczne są szansą na zapewnienie samowystarczalności energetycznej dla lokalnych społeczności i ważnym elementem transformacji energetycznej w naszym kraju. Ta forma działalności z powodzeniem funkcjonuje w wielu krajach europejskich, pozwala bowiem na obniżenie cen energii elektrycznej dla swoich członków. W Polsce organizację i funkcjonowanie spółdzielni energetycznych określiła Ustawa z dn. 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw (DZ.U. z 2019 r. poz. 1524).
Spółdzielnia energetyczna to spółdzielnia w rozumieniu ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze albo spółdzielnia rolników w rozumieniu ustawy z dnia 4 października 2018 r. – o spółdzielniach rolników, której przedmiotem działalności jest wytwarzanie energii elektrycznej lub biogazu, lub biogazu rolniczego, lub biometanu, lub ciepła w instalacjach odnawialnego źródła energii, obrót nimi lub ich magazynowanie, dokonywane w ramach działalności prowadzonej wyłącznie na rzecz tych spółdzielni oraz ich członków.
Członkami spółdzielni energetycznej mogą być osoby fizyczne (min. 10) i osoby prawne (min. 3), tzn. mieszkańcy (gospodarstwa domowe), rolnicy, przedsiębiorcy, jednostki samorządu terytorialnego, którzy mogą być producentami lub konsumentami energii ze źródeł odnawialnych. Liczba członków spółdzielni nie może przekraczać 1000.
Wytwórców energii w ramach spółdzielni może być kilku. Właścicielem instalacji wytwórczych może być spółdzielnia lub poszczególni jej członkowie. Moc zainstalowana elektryczna instalacji nie może być wyższa niż 10 MW, a w przypadku energii ciepła nie wyższa niż 30 MW, natomiast produkcji biogazu 40 mln m3/rok.
Spółdzielnia może działać na terenie gminy wiejskiej i miejsko-wiejskiej, lub trzech takich gmin bezpośrednio ze sobą sąsiadujących.
Co ważne, spółdzielnia energetyczna może działać na obszarze tylko jednego operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego lub sieci dystrybucyjnej gazowej lub ciepłowniczej, zaopatrującego w energię elektryczną, biogaz lub ciepło wytwórców i odbiorców będących członkami tej spółdzielni, których instalacje są przyłączone do sieci danego operatora lub do danej sieci ciepłowniczej
Spółdzielnia musi wytwarzać taką ilość energii, żeby pokrywała ona minimum 70% rocznego zapotrzebowania na dany rodzaj energii wszystkich swoich członków.
Spółdzielnie energetyczne są uprawnione do korzystania z rozliczenia w systemie opustów. W systemie tym nadwyżki energii odsyłane są do sieci, gdzie pozostają w „wirtualnym magazynie”. Następnie mogą być odebrane w stosunku 1:0,6, co oznacza, że z sieci spółdzielnia energetyczna może odebrać 60% energii, którą wcześniej do niej wprowadziła, w okresie gdy produkcja energii przekraczała aktualne zużycie przez jej członków.
Przelicznik ten nie jest zbyt korzystny, jednak w zamian spółdzielnia nie ponosi kosztów opłaty z tytułu rozliczeń energii, opłaty dystrybucyjnej, kosztów tzw. bilansowania handlowego. Ponadto od ilości energii wytworzonej i bezpośrednio zużytej przez członków spółdzielni nie są pobierane opłaty oze, opłata „mocowa” i kogeneracyjna.
Status spółdzielni energetycznej mogą otrzymać podmioty zarejestrowane jako spółdzielnie w Krajowym Rejestrze Sądowym.
Spółdzielnia może podjąć działalność po uzyskaniu wpisu do rejestru prowadzonego przez Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR).
Spółdzielnia energetyczna w chwili zgłoszenia się do wybranego sprzedawcy energii elektrycznej powinna posiadać wpis w rejestrze KOWR.
Zgodnie z art. 38f ust. 3 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. z 2024 r. poz. 1361), organem prowadzącym wykaz spółdzielni energetycznych jest Dyrektor Generalny Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa. Obecnie w rejestrze KOWR zarejestrowane są 52 spółdzielnie energetyczne (stan na dzień 4.12.2024 r.), zrzeszające 171 członków. Swoją działalność opierają na instalacjach fotowoltaicznych, których w sumie posiadają 228, o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej 12,676552 MWe. Tylko 1 spółdzielnia ma dodatkowo elektrownię wiatrową.
Najwięcej spółdzielni energetycznych funkcjonuje w województwach wielkopolskim i małopolskim (po 7 spółdzielni). W województwie pomorski do tej pory zarejestrowane zostały 2 tego typu spółdzielnie.
Aktualny wykaz spółdzielni energetycznych:
https://www.gov.pl/web/kowr/wykaz-spoldzielni-energetycznych
Podstawy prawne funkcjonowania spółdzielni energetycznej w sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej:
- Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20150000478/U/D20150478Lj.pdf
- Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19820300210/U/D19820210Lj.pdf
- Ustawa z dnia 4 października 2018 r. o spółdzielniach rolników
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180002073/U/D20182073Lj.pdf
- Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 23 marca 2022 r. w sprawie dokonywania rejestracji, bilansowania i udostępniania danych pomiarowych oraz rozliczeń spółdzielni energetycznych
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20220000703/O/D20220703.pdf
Opracowanie na podstawie materiałów:
Krajowej Rady Spółdzielczości,
Stowarzyszenia na rzecz efektywności im. prof. Krzysztofa Żmijewskiego,
Enea operator
Ewa Szymańska,
grudzień 2024 r.
