Danuta Makowska
Energetyka to branża rozwojowa, niezbędna w nowoczesnej gospodarce. Wzrost bezpieczeństwa energetycznego, budowa wspólnego rynku energii elektrycznej oraz zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii – to strategiczne cele Unii Europejskiej.
Wzrost cen energii konwencjonalnej i jej nośni- ków wpływa na coraz większe obciążenia budżetów gospodarstw domowych. Powoduje to zwiększenie popytu na technologie energo- oszczędne i wzrost zainteresowania stosowaniem in- dywidualnych odnawialnych źródeł energii na własny użytek. Rewolucją w energetyce będzie stworzenie inteligentnych sieci elektroenergetycznych – „smart grids”, które umożliwią zintegrowanie rozproszonych źródeł energii odnawialnej.
Zgodnie z przyjętym w 2010 roku „Krajowym pla- nem działań w zakresie odnawialnych źródeł energii” i nową ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (ostatnia nowelizacja 17 lipca br.), w Polsce rozwijać się będzie tzw. energia rozproszona i prosumencka (obywatelska). Jest to szczególnie ważne dla mieszkańców obszarów wiejskich, którzy mogą być świadomymi prosumentami, oszczędzającymi energię i produkującymi ją na swoje własne potrzeby. Na wsi istnieją naturalne warunki organizacji wspólnot ener- getycznych działających w oparciu o mikroinstalacje odnawialnych źródeł energii (OZE). W najbliższej przy- szłości takie mikrosieci tworzone będą nie tylko w poje- dynczym gospodarstwie rolnym, ale także w systemie energetycznym obejmującym grupę kilku współpracu- jących ze sobą gospodarstw. Dzięki połączeniu różnych instalacji OZE można będzie uzyskać większy stopień niezależności energetycznej. Pozwoli to również na optymalizację kosztów i przychodów poprzez sprzedaż
nadwyżek produkowanej energii. W województwie pomorskim planuje się rozwój rozproszonej energetyki odnawialnej opartej głównie na energii biogazu, pro- mieniowania słonecznego i wiatru. Rozwój OZE może spowodować w naszym regionie w latach 2016-2020 znaczną poprawę zaopatrzenia w energię, zwłaszcza na peryferyjnych terenach wiejskich.
Przy wzroście cen energii konwencjonalnej, w Eu- ropie obserwuje się jednocześnie systematyczny spa- dek cen urządzeń i technologii OZE spowodowany postępem technicznym i rosnącym udziałem na ryn- ku inwestycji w energetykę odnawialną. Według Ko- misji Europejskiej, w 2020 r. koszty produkcji energii elektrycznej z elektrowni wiatrowych będą porów- nywalne do kosztów produkcji energii uzyskiwanej w elektrowni jądrowej. Najbardziej dynamiczny spadek kosztów dotyczy inwestycji fotowoltaicznych, w nieco mniejszym stopniu – kolektorów słonecznych. Nato- miast w przypadku energetyki wodnej, przy jej ograni- czonym potencjale, przewiduje się niestety wzrost na- kładów inwestycyjnych. Wiąże się to z budową drogich instalacji hydrotechnicznych i koniecznością dostoso- wania się do wymogów ochrony środowiska.
Europejska Agencja Środowiska obliczyła, że morska energetyka wiatrowa (MEW) jest w stanie wygenerować 60 – 70% całkowitego zapotrzebowania na energię w Unii Europejskiej. Regiony nadmorskie, w tym województwo pomorskie może mieć kluczowe znaczenie dla dalsze- go rozwoju tej energetyki, szczególnie ze względów polityczno-strategicznych. W regionach przybrzeżnych będą nie tylko położone kable elektryczne. Będą tu po- wstawały również powiązania tzw. potrójnej helisy (ang. triple helix), pobudzające rozwój gospodarczy w sektorze MEW. To koncepcja założona przez Ministerstwo Go- spodarki, oznaczająca udział trzech zasadniczych grup partnerów:
- sfery przedsiębiorstw,
- sfery naukowo-badawczej i edukacyjnej,
- sfery rządowej i politycznej.
Poza morską energetyką wiatrową, na Pomorzu
w kraju prawie 53 tys. miejsc pracy, w tym ponad po- łowa przy produkcji i zakładaniu mikroinstalacji OZE.
Liczba prosumentów – użytkowników mikroinstalacji OZE w Polsce (skala logarytmiczna – prognoza do 2020 r.)
Kolektory słoneczne
Mikro CHP biogaz i biopłyny
2020
przewiduje się stopniowy rozwój małych i zróżnico- wanych inwestycji OZE w gospodarstwach rolnych i w sektorze mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw
Małe elektrownie wiatrowe Systemy PV
2012
(MMŚP). Można założyć powstawanie w latach 2015- 2020 rozproszonych projektów OZE charakteryzują- cych się następującymi parametrami (wg IEO, 2011):
- w gospodarstwie domowym – mikroźródła <50 kW,
- w gospodarstwie rolnym i w MMŚP– miniźródła
<250 kW,
- w gminie (przedsiębiorstwo komunalne) – małe źró- dła 1 – 2 MW,
- w MŚP lub w lokalnym przedsiębiorstwie energe- tycznym – duże źródła 2 – 5 MW.
Aby zredukować zużycie energii, poprawić efek- tywność energetyczną i zmniejszyć emisję gazów cie- plarnianych, konieczne jest skoordynowanie działań także w obszarze budownictwa, z uwzględnieniem roli przemysłu, MMŚP, jak też samych budynków. Zgodnie z założeniami EU (artykuł 9. dyrektywy 2010/31/UE), w państwach członkowskich do koń- ca 2020 r. wszystkie nowe budynki będą budynkami o niemal zerowym zużyciu pierwotnej energii (nieod- nawialnej). Będzie to możliwe na skutek zmniejszenia zapotrzebowania na energię konwencjonalną wy- korzystywaną na potrzeby ogrzewania, chłodzenia, przygotowania ciepłej wody użytkowej i oświetlenia, m.in. właśnie dzięki wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych. To jednak wymaga:
- zdecydowanej poprawy technicznych i merytorycz- nych kwalifikacji i wiedzy obecnych architektów, projektantów inwestorów oraz wykonawców z za- kresu OZE,
- zwiększenia fachowej kadry technicznej do realiza- cji inwestycji,
- zmiany przepisów prawa budowlanego,
- wzrostu świadomości społecznej, zwłaszcza w sek- torze publicznym na temat koniecznych zmian,
- długofalowej polityki państwa w zakresie poprawy efektywności energetycznej budynków,
- powszechnej promocji odnawialnych źródeł energii. Budowa mikroinstalacji to pierwszy filar energety-
ki prosumenckiej w Polsce. Kolejne filary to: promocja postaw prosumenckich, usuwanie barier prawnych, powiązanie sektora energii odnawialnej z budow- nictwem i mieszkalnictwem oraz dalsze działania na rzecz rozwoju inteligentnych sieci energetycznych. W perspektywie do 2020 roku powinno powstać
1 10 100 1 000 10 000 100 000 1 000 000 10 000 000
Źródło: Instytut Energetyki Odnawialnej, „Krajowy plan rozwoju mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do 2020 roku” (m.in. na podstawie analiz KPD), Warszawa, 2013 r.
Wszelkie działania związane z produkcją, usługa- mi i wdrażaniem nowych technologii w zakresie OZE powinny być prowadzone zgodnie z zasadami zrów- noważonego rozwoju, zwłaszcza poprzez kreowanie zdrowego stylu życia oraz efektywne wykorzysty- wanie posiadanych i pozyskiwanych zasobów biolo- gicznych. Zakłada się wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań nie tylko do produkcji i magazynowania energii, lecz także przy tworzeniu inteligentnego sys- temu zarządzania energią.
Na Pomorzu na razie wciąż niedostateczna jest świadomość ekologiczna mieszkańców. Brak jest rów- nież odpowiednich sieci przesyłowych i dystrybucyj- nych (elektroenergetycznych i cieplnych). Na pozio- mie krajowym i regionalnym nie ma jeszcze systemu informacji publicznej, który dotyczyłby obecnych i prognozowanych kosztów w energetyce. Taki sys- tem powinien uwzględniać nakłady inwestycyjne na zakup instalacji, koszty eksploatacyjne oraz całkowite koszty produkcji energii z danego źródła. Powstanie ww. bazy danych zdecydowanie przyśpieszy podej- mowanie decyzji inwestycyjnych w zakresie energety- ki odnawialnej, a tym samym produkcję OZE.
Efektywność ekonomiczna w energetyce zależy w dużej mierze od dostępności środków finansowych w formie dotacji lub kredytów oraz dostępności tech- nologii na rynku. Do 2020 r. w naszym kraju przewidu- je się zwiększenie intensywności pomocy finansowej z Unii Europejskiej dla technologii nowych na polskim rynku, posiadających duży potencjał rynkowy np. dla mikrobiogazowni, systemów fotowoltaicznych i ma- łych elektrowni wiatrowych. Natomiast planuje się obniżenie pomocy publicznej na technologie już obec- ne na rynku, o niskim poziomie ryzyka inwestycyjne- go, typu: lądowe farmy wiatrowe, kotły na biomasę i elektrownie wodne.
Aby produkcja OZE do 2020 r. przebiegała zgodnie z założonymi prognozami, konieczne jest zapewnie- nie stabilnych i spójnych mechanizmów finansowych.
Obecnie dofinansowanie przedsięwzięć z zakresu energetyki odnawialnej, prowadzonych przez osoby fizyczne oraz wspólnoty lub spółdzielnie mieszka- niowe, odbywa się z budżetu państwa przez NFOŚi- GW, za pośrednictwem banków oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW), w ramach tzw. „Programu Prosument”. Program ten obejmuje zakup oraz montaż nowych instalacji i mikroinstalacji OZE do produkcji energii elektrycznej i ciepła. Promuje nowe technologie OZE oraz postawy prosumenckie (podniesienie świado- mości inwestorskiej i ekologicznej), a także wpływa na rozwój rynku dostawców urządzeń i instalatorów oraz zwiększenie liczby miejsc pracy w tym sektorze. Aktualnie finansowane są instalacje do produkcji ener- gii elektrycznej lub cieplnej wykorzystujące:
- źródła ciepła opalane biomasą, pompy ciepła oraz kolektory słoneczne,
- systemy fotowoltaiczne, małe elektrownie wiatro- we, oraz układy mikrokogeneracyjne, w tym mikro- biogazownie.
Zgodnie z projektem tzw. „Inteligentnych spe- cjalizacji Pomorza”, ze środków unijnych tj. Europej- skiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020) będą wspierane głów- nie takie inwestycje OZE, które wpisują się w obszar:
„Technologie ekoefektywne w produkcji, przesyle, dystrybucji i zużyciu energii i paliw”. Będzie to sprzy- jać spadkowi energochłonności gospodarki i redukcji jej negatywnego oddziaływania na środowisko dzięki komercjalizacji innowacyjnych rozwiązań. Dotyczy to m.in. przedsięwzięć z zakresu:
- zapotrzebowania na energię i jej zużycia w budow- nictwie i transporcie,
- odnawialnych źródeł energii, generacji rozproszo- nej i energetyce prosumenckiej,
- „smart grid” w systemie przesyłu i dystrybucji energii,
- magazynowania energii,
- poszukiwania, wydobycia i przetwarzania surow- ców energetycznych,
- biokomponentów i biopaliw.
Znaczne obniżenie kosztów instalacji do produk- cji energii odnawialnej nastąpi z chwilą powstania i rozwoju krajowego przemysłu, produkującego urzą- dzenia niezbędne do pozyskania tej energii. Turbiny wiatrowe, instalacje biogazowe, kolektory słoneczne, panele fotowoltaiczne, a także kogeneratory można wy- produkować w oparciu o krajowe urządzenia i polską technologię. Rozwój przedsiębiorczości w tym zakresie np. powstanie zakładów produkcyjnych i firm dorad- czych, zwiększy liczbę miejsc pracy dla różnych specja- listów z zakresu energetyki np. elektryków, konserwa- torów urządzeń energetycznych i specjalistów ds. OZE, w tym operatorów i konstruktorów nowych instalacji. Rozwój sektora energetyczno-paliwowego przyczyni się również do pojawienia się nowych zawodów (wynikających z ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o efek- tywności energetycznej): audytor efektywności energe- tycznej i instalator OZE. Zakłada się, że do 2018 roku w województwie pomorskim pracować będzie około 1100 instalatorów OZE. Rozwój energetyki odnawialnej zdecydowanie zwiększy na obszarach wiejskich szanse dla pozarolniczego rozwoju zawodowego.
Zdobycie nowych kwalifikacji poszukiwanych na rynku pracy możliwe będzie dzięki edukacji w zakresie odnawialnych źródeł energii. Rozwój bazy szkoleniowej i metody edukacji prośrodowiskowej skierowane do mieszkańców obszarów wiejskich powinny być nowo- czesne i interaktywne. W związku z tym Pomorski Ośro- dek Doradztwa Rolniczego w Gdańsku (PODR) planuje budowę w Lubaniu, pod Kościerzyną, wojewódzkiego Kompleksu Ekoenergetycznego. Głównym celem tego Kompleksu będzie prezentacja efektywności energetycz- nej i ekonomicznej instalacji służących do produkcji OZE. Obecnie, dzięki współpracy PODR z Instytutem Maszyn Przepływowych PAN w Gdańsku, spółką Energa S.A. i Politechniką Gdańską, w Lubaniu rozpoczęła już funk- cjonowanie kontenerowa mikrobiogazownia rolnicza jako pierwszy szkoleniowo-edukacyjny element two- rzonego Kompleksu. W dalszej kolejności pojawią się kolejne segmenty: ogniwa fotowoltaiczne, małe wiatra- ki, kolektory słoneczne i produkcja biopaliw do kotłów cieplnych. W przyszłości podobne edukacyjne centra ekoenergetyczne, promujące OZE, powstaną także na te- renie wiejskich i miejsko-wiejskich gmin Pomorza.
